گرامر
2 min readهم‌زبانان عزیز کورد (کرمانج) امیدواریم که این مجموعه از دستور زبان و ادبیات کوردی، در خصوص چگونگی استفادهء صحیح و علمی از زبان مادری‌مان، بتواند مفید واقع شود. در این قسمت، مبحث ضمایر شخصی و اسم را همراه با آوردن مثالهایی جهت سهولت در فراگیری گرامر زبان کردی، مورد بررسی قرار می‌دهیم.
گرامر Rêziman
در اینجا بواسطه اینکه در زبان محاوره‌ای در میان کوردها معمولأ ضمایر بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرند، لذا در این بخش، مبحث اسم (و ضمایر شخصی) را بررسی می‌کنیم. در فرصتهای آتی مباحث فعل، حروف اضافه، صفت و … را مطرح خواهیم کرد.
ضمیر Cînav
ضمیر کلمه‌ای است که بجای اسم می‌نشیند (اسم کلمه‌ای است که برای نامگذاری موجودات جاندار و بی‌جان استفاده می‌شود). زبان کردی دارای دو گروه ضمیراست:
|
به فارسی |
ضمایر کنایه (غیر مستقیم) |
ضمایر ساده (مستقیم) |
|
من |
Min |
Ez |
|
تو |
Te |
Tu |
|
او(مرد)، آن |
Wî |
Ew |
|
او(زن)، آن |
Wê |
Ew |
|
ما |
Me |
Em |
|
شما |
We |
Hûn |
|
آنها |
Wan |
Ew |
A) کاربرد ضمایر ساده:
ضمایر ساده در موارد زیر استفاده می‌شوند:
الف) بعنوان فاعل (کنندهء کار) در انجام دادن کاری (فعل ) در تمام زمانها بکار می‌روند ( به جز زمانهای گذشتهء افعال متعدی):
çûn (رفتن) یک فعل لازم است. Ez در اینجا ضمیر ساده و کنندهء کار (فاعل) می‌باشد.
|
من دارم به مدرسه می‌روم |
Ez diçim debistanê |
|
من به مدرسه خواهم رفت |
Ez ê biçim debistanê |
|
من به مدرسه رفتم |
Ez çûm debistanê |
| من به مدرسه رفته‌ام |
Ez çûme debistanê |
|
من به مدرسه می‌رفتم |
Ez diçûm debistanê |
|
من به مدرسه رفته بودم |
Ez çûbûm debistanê |
ب) بعنوان مفعول درجملاتی که دارای افعال متعدی (زمانهای گذشته) هستند:
dîtin (دیدن) یک فعل لازم است. Ez در اینجا ضمیر ساده و همچنین مفعول جمله می‌باشد.
|
تو من را دیدی |
Te ez dîtim |
|
تو من را دیده‌ای |
Te ez dîtime |
|
تو من را می‌دیدی |
Te ez didîtim |
|
تو من را دیده بودی |
Te ez dîtibûm |
B) کاربرد ضمایر کنایه (غیر مستقیم):
ضمایر کنایه در موارد زیر استفاده می‌شوند:
الف) بعنوان فاعل در جملاتی که دارای افعال متعدی (زمانهای گذشته) هستند:
xwarin (خوردن) فعل لازم است. Min در اینجا ضمیر کنایه و همچنین فاعل جمله می‌باشد.
|
من یک سیب را خوردم |
Min sêvek xwar |
|
من یک سیب را خورده‌ام |
Min sêvek xwariye |
|
من یک سیب را می‌خوردم |
Min sêvek dixwar |
|
من یک سیب را خورده بودم |
Min sêvek xwaribû |
ب) بعنوان مفعول درجملاتی که دارای افعال متعدی (زمانهای حال و آینده) هستند:
|
تو من را می‌بینی |
Tu min dibînî |
|
تو من را خواهید دید |
Tu yê min bibînî |
پ) ضمایر کنایه برای یک حرف اضافه، بعنوان مفعول می‌باشند:
مثال : از – ji
از من / تو/ او (مرد) / او (زن) / ما / شما / آنها
ji min/te/wî/wê/me/we/wan
ت) در حالت ملکی:
|
دست من / تو / او (مرد) / او (زن) / ما / شما / آنها |
destê min/te/wî/wê/me/we/wan |
|
مال من/ تو/ او (مرد) / او (زن)/ ما / شما / آنها |
ê min/te/wî/wê/me/we/wan |
ضمایر مفعولی Cinavên berkirde
وقتیکه یک ضمیر ساده (مستقیم) بعنوان فاعل استفاده شود، ضمیر کنایه (غیر مستقیم) بعنوان مفعول استفاده می‌شود، و بالعکس.
|
من تو را می‌بینم (دارم می‌بینم) |
Ez te dibînim |
|
تو من را می‌بینی |
Tu min dibînî |
|
او (زن/مرد) می‌بیند او (زن/مرد) را |
Ew wî/wê dibîne |
|
ما شما را می‌بینیم |
Em we dibînin |
|
شما ما را می‌بینید |
Hûn me dibînin |
|
آنها می‌بینند آنها را |
Ew wan dibînin |
|
من تو را دیدم |
Min tu dîtî |
|
تو من را دیدی |
Te ez dîtim |
|
او (مرد) دید او (زن/مرد) را |
Wî ew dît |
|
او (زن) دید او (زن/مرد) را |
Wê ew dît |
|
ما شما را دیدیم |
Me hûn dîtin |
|
شما ما را دیدید |
We em dîtin |
|
آنها دیدند آنها را |
Wan ew dîtin |
ضمایر انعکاسی Cinavên Vegerok
ضمیر انعکاسی کلمهء xwe (خود / صاحب بودن) است که برای تمام اشخاص بکار می‌رود.
|
من خودم را می‌بینم |
Ez xwe dibînim |
|
تو خودت را می‌بینی |
Tu xwe dibînî |
|
او (زن/مرد) می‌بیند خودش (زن/ مرد) را |
Ew xwe dibîne |
|
ما خودمان را می‌بینیم |
Em xwe dibînin |
|
شما خودتان را می‌بینید |
Hûn xwe dibînin |
|
آنها خودشان را می‌بینند |
Ew xwe dibînin |
صفات و ضمایر ملکی Rengdêr u Cînavên xwedîtî
ضمایر کنایه معمولأ بعنوان ضمایر و صفتهای ملکی استفاده می‌شوند. دراین موارد همیشه یک پسوند اسم را به ضمیر کنایه مرتبط می‌کند.
|
|
پسوندهای معلوم (معین) |
|
اسمهای مفرد مونث |
a – |
|
اسمهای مفرد مذکر |
ê – |
|
اسمهای جمع |
ên – |
کلمهء y در اسمهایی که به یک حرف صدادار ختم می‌شوند، بین حرف صدادار و پسوند اسم قرار می‌گیرد. در واقع کلمهء y در اینجا همانند یک بافر (زینت بخش) عمل کرده و اسم را خوش بیان می‌کند.
|
|
پسوندهای نامعلوم (نامعین) |
|
اسمهای مفرد مونث |
e – |
|
اسمهای مفرد مذکر |
î – |
|
اسمهای جمع |
e – |
پسوند اسم (نسبت داده شده) به همراه ضمیر کنایه، یک ضمیر ملکی را درست می‌کند.
|
مال من (کتاب) |
a min |
کتاب من |
Kitaba min |
|
مال تو (قاشق) |
yê te |
قاشق تو |
Kevçîyê te |
|
مال او (اسم) |
ê wê |
اسم او (مونث) |
Navê wê |
|
مال او (خانه) |
a wî |
خانه او (مذکر) |
Mala wî |
|
مال ما (شاگردها) |
ên me |
شاگردان ما |
Şagirdên me |
|
مال شما (معلمین) |
yên we |
معلمین شما |
Mamostayên we |
|
مال آنها (سوزن) |
ya wan |
سوزن آنها |
Derzîya wan |
|
کتاب شما از مال من بهتر است |
Kitaba te ji a min rindtir e |
|
قاشق شما از مال من درازتر است |
Kevçîyê te ji yê min dirêjtir e |
|
کاردهای شما از مال ما سنگین‌ترند |
Kardên te ji ên me girantir in |
|
یک کارد من |
Kardeke min |
|
یک معلم (مذکر) شما |
Mamostayekî we |
|
کتابهای آنها |
Kitabêne wan |
|
یک کارد من تیز نیست |
Kardeke min tûj nîne |
|
من یک معلم شما را دیدم |
Min Mamostayekî we dît |
|
کتابهای آنها خوبند |
Kitabêne wan rind in |